„Ziemia skrywa kości. Zapomniane krajobrazy pamięci – cmentarze protestanckie w Wielkopolsce po 1945 roku” to tytuł polsko-niemieckiej konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Historii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Towarzystwo Polsko-Niemieckie w Poznaniu, Kulturreferat Westpreussen – Posner Land – Mittelpolen – Wohlinien – Galizien, Bibliotekę Uniwersytecką i Centrum Instytut Wielkopolski UAM. Odbyła się na Wydziale Historii UAM w dniach 26 i 27 lutego 2016 roku.
Długą listę członków komitetu naukowo-organizacyjnego otwierali: prof. dr hab. Witold Molik jako przewodniczący, prof. dr hab. Kazimierz Ilski, dziekan Wydziału Historycznego UAM, prof. dr hab. Józef Dobosz, dyrektor IH UAM. Organizatorem i koordynatorem całego przedsięwzięcia był dr hab. Jerzy Kołacki z IH UAM.
Program konferencji pod adresem:
http://historia.amu.edu.pl/pobierz/zsk.pdf
Konferencja składała się z dwóch części: metologiczno-historiograficznej i warsztatowej. Zadaniem pierwszej było stworzenie teoretycznych podstaw terminologicznych w zakresie kościołów protestanckich w Wielkopolsce, wypracowanie modelu obchodzenia się z protestanckim dziedzictwem kulturowym w Wielkopolsce, szczególnie w zakresie ewangelickich miejsc pochówków.
W części drugiej chodziło o zebranie doświadczeń aktywnych w Wielkopolsce grup społecznych w zakresie ratowania cmentarzy ewangelickich, ustalenie wspólnego wzorca postępowania wobec miejsc pochówków w zakresie przeprowadzania kwerend archiwalnych, historiograficznych, prasowych, kartograficznych, zbiorów fotograficznych i badań terenowych. Zainteresowanie władz lokalnych i mieszkańców pamięcią historyczną w zakresie ewangelickiego dziedzictwa historycznego. Wypracowanie procedur eksploracyjnych i badań nad lokalną pamięcią w obszarach występowania obiektów cmentarnych, a także współpracy w tym zakresie ze środowiskami niemieckich protestantów, posiadających wielkopolskie korzenie.
W pierwszym dniu konferencji skoncentrowano się na rozważaniach dotyczących zagadnień teoretycznych i metodologicznych (prof. dr hab. Ewa Domańska, IH UAM, „Cmentarze jako przedmiot historii ratowniczej”, dr hab. Jerzy Kołacki, IH UAM, „Koncepcja badań cmentarzy protestanckich w Wielkopolsce”, prof. dr hab., WSHTWP w Szczecinie, „Cmentarze nieistniejących cmentarzy. Między egzystencjalną potrzebą oddawania szacunku zmarłym i polityczną dyspozycją; ich pamięcią/zapomnieniem”, prof. dr hab. Danuta Konieczka-Śliwińska, IH UAM, ”Nekropolia jako regionalne i lokalne miejsce pamięci historycznej w dydaktyce”).
Zaprezentowano też zagadnienia historiograficzne i źródłowe (prof. dr hab. Olgierd Kiec, Uniwersytet Zielonogórski, „Kościoły ewangelickie w Wielkopolsce w XIX i XX wieku”, prof. dr hab. Jarosław Kłaczkow, UMK w Toruniu, „Wielkopolski i pomorski Kościół Ewangelicko-Augsburski w polskiej historiografii”, mgr Karolina Filipowska IH UAM, „Cmentarze żydowskie w Wielkopolsce po 1945 r.”, dr hab. Konrad Białecki IH UAM, Polityki państwa polskiego wobec obiektów sakralnych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Wielkopolsce przed i po 1989 roku”, prof. dr hab. Violetta Julkowska IH UAM, losy ewangelickiego dziedzictwa sakralnego w Kościanie – studium przypadku”, dr Katarzyna Woniak, Centrum Badań Historycznych PAN, Berlin, „Złotów i polsko-niemieckie miejsca pamięci”, Johannes Staemmler (OKR), „Johannes Staemmler aus Posen im Lichte seiner Erinnerungen”, Hubert Owczarek, Towarzystwo Polsko-Niemieckie w Poznaniu, „Cmentarze ewangelickie w fotograficznych zbiorach internetowych”, dr Justyna Budzińska IH UAM, „zabytkowe cmentarze z perspektywy historii sztuki”).
Organizatorzy zaprosili do udziału w konferencji i podzielenia się doświadczeniami w materii ratowania cmentarzy przedstawiciela środowiska nekielskiego.
W referacie „Cmentarze olęderskie wołają o ratunek. Podzwonne czy nekielska alternatywa?” zaprezentowałem dorobek powołanego w 2004 roku Społecznego Komitetu Renowacji Cmentarzy Olęderskich w Gminie Nekla, doświadczenia w zakresie ratowania cmentarzy, współpracy z władzami samorządowymi, pozytywną reakcję mieszkańców, a także znaczenie inicjatywy obywatelskiej dla australijskich potomków nekielskich olędrów. Pozytywne przemiany w świadomości społecznej, rozwój turystyki rowerowej i kulturowej oraz kształtowanie korzystnego obrazu gminy w jej promocji na arenie krajowej i międzynarodowej, to niewątpliwe osiągnięcia nekielskiej społeczności. Korzystanie z naszych doświadczeń przez reprezentantów społeczności Kostrzyna (p. Gerard Janas), gminy Ryczywół (Roman Trzęsimiech – założyciel Stowarzyszenia Rewitalizacji Cmentarzy Olęderskich w powiecie obornickim), Czerniejewa (doprowadzenie przez p. burmistrz Danutę Grychowską do uporządkowania cmentarza olęderskiego w Rakowie), Wierzyc (inicjatywa p. Emilii Urbaniak-Kmiecik, która uporządkowała z mieszkańcami i młodzieżą szkolną cmentarz rodziny Kelmów w Wierzycach) dopełniają obrazu pozytywnych oddziaływań.
W części warsztatowej inni uczestnicy konferencji dzielili się swoimi doświadczeniami w zakresie inicjatyw podejmowanych w ostatnich latach w różnych częściach Wielkopolski: Joanna Wałkowska z Instytutu Prahistorii UAM scharakteryzowała cmentarze ewangelickie w kontekście problemów i możliwości badań archeologicznych, ks. Waldemar Wunsz, proboszcz parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Koninie, zaprezentował cmentarze ewangelickie w swojej rozleglej parafii, Maksymilian Frąckowiak opowiadał o pracach archeologiczno-ekshumacyjnych Stowarzyszenia „Pomost” na niemieckich grobach wojennych w Wielkopolsce. Adam Maliński mówił o ratowaniu cmentarzy w powiecie obornickim, dr Marceli Tureczek o uratowaniu cmentarza w Brójcach w lubuskiem, Dominik Makosch o działaniach Stowarzyszenia Socjum Kępno w porządkowaniu cmentarzy i przywracaniu pamięci o ewangelikach w Kępnie i okolicach, Przemysław Kowalski o wykorzystaniu potencjału historycznego olędrów w Puszczy Pyzdrskiej w budowaniu tożsamości kulturowej regionu, Przemysław Mierzejewski o ratowaniu cmentarzy w kontekście historii olęderskiej w powiecie nowotomyskim, Katarzyna Wieczorek i Krzysztof Lange z Czempinia o działaniach ratujących cmentarz ewangelicki w ich mieście, Beata Zabroni o porządkowaniu cmentarza ewangelickiego w Strzyżewicach koło Leszna, Michał Wiśniewski z Torunia o działaniach Stowarzyszenia Lapidarium w zakresie dokumentowania, porządkowania i upamiętniania cmentarzy ewangelickich w województwie kujawsko-pomorskim.
W wystąpieniach gości z Niemiec: Karin Ziegler, Helmuta Brauera, Klausa Hinza obok zainteresowania losem cmentarzy ewangelickich w Wielkopolsce i działań środowisk lokalnych, przewijał się motyw pojednania niemiecko-polskiego.
W hallu Collegium Historicum Novum można było obejrzeć cztery wystawy fotograficzne nawiązujące do tematyki konferencji; „Wielkopolskie cmentarze ewangelickie”, „Krajobrazy pamięci Puszczy Pyzdrskiej”, „Wielkopolscy ewangelicy. Pamięć społeczna i dziedzictwo kulturowe na przykładzie gminy Kórnik” oraz „Nekielskie Olędry. W kręgu pracy, wiary i nadziei” autorstwa p. Witolda Przewoźnego. W przerwach pomiędzy poszczególnymi panelami konferencji można było nawiązać wiele nowych znajomości i podzielić się doświadczeniami. Należy wyrazić nadzieję, że podobne konferencje będą organizowane w przyszłości.
Jerzy Osypiuk
Nekielskie Stowarzyszenie Kulturalne
