Czas powstania czterech z dziesięciu osad olęderskich w okolicach Nekli określają dokładnie przywieleje lokacyjne, dla pozostałych pozwalają go w przybliżeniu określić pierwsze wzmianki w innego rodzaju źródłach (takich, jak umowy z proboszczami, wizje, inwentarze, tabele podatkowe).
Według tych źródeł zostały one założone w przedziale lat 1749-1776 w dobrach ziemskich należącej do przedstawicieli średniej szlachty, tj. właścicieli kilku wiosek, z ich inicjatywy, w granicach trzech parafii:
Siedlec (2), Nekla (6) i Opatówko (2).
Najwcześniej, a zarazem w tym samym 1749 roku, lokowano trzy z nich: Brzeźno w parafii Siedlec, Nekielskie Olędry i Góreckie Olędry w parafii Nekla, w dobrach szlacheckich należących do trzech różnych właścicieli.
Brzeźno, zwane dawniej Brzeziem, zostało założone na podstawie kontraktu (przywielju) z 27 marca tr., zawartego między fundatorem (założycielem) Antonim Krzyckim i kasztelanicem nakielskim, dziedzicem dóbr Osieka, Wilkonic, Sie(d)lca, Brzezia i in. a uczciwymi Andrzejem Arentem sołtysem i Marcinem Betkierem - zasadźcami, występującymi w imieniu całej przyszłej gminy olęderskiej. Zobowiązali się oni zasiedlić tę wieś 18 osadnikami Niemcami (wśród nich 17 gospodarzami z sołtysem oraz gościnnym). Osadnicy otrzymali 5 lat wolnizny na zagospodarowanie się. Lokowali się bowiem ze wsi prawdopodobnie w większości, ale niezupełnie opustoszałej, o czym mozna wnosić z informacji, że za "budynki nowe" (tj. zapewne wcześniej postanowione przez dwór) powinni według ugody zapłacić oraz że ci "którzy będą się budować z fundatentu" mają postawić "należyte domostwa" w ciągu pięciu lat. W 1775 r. "Brzezie [wieś] gburska" w parafii Siedlec liczyła 21 dymów (gospodarstw). Nazwiska jej innych osadników-pionierów są nieznane. W 1791 r. oblaty (urzędowego wpisu) wspomnianego przywileju lokacyjnego do ksiąg grodzkich pyzdrskich dokonali: Jakub Arent sołtys, Marcin Chwist (lub Chwast) i Jan Manka prawdopodobnie ławnicy, będący najpewniej potomkami pierwszych kolonistów.
W tym samym roku co Brzezie, na podstawie przywileju osadniczego z 22 października, wystawionego przez ówczesnego właściciela dóbr nekielskich Franciszka Odrowąż Wilkońskiego, kasztelana krzywińskiego, powstały Nekielskie Olędry. Zostały one założone "w borach i lasach nekielskich" na gruntach nazywanych "Lisia Woda, Muniak i Strzyżewko". Grunty te oddano pod lokację osady "poczciwym" (tj. uczciwym, osobiście wolnym) ludziom Holendrom". Otrzymali oni na zagospodarowanie, czyli wykarczowanie terenów leśnych pod pola, ich uprawę i wzniesienie zagród, 7 lat wolnizny.
Najpewniej równocześnie z dwoma wymienionymi osadami założone zostały Góreckie Olędry koło Nekli. W ich przywileju lokacyjnym z 1 maja 1751 r., spisanym w języku niemieckim, a wystawionym we dworze (Targowej) Górce przez Zygmunta z Stręczna Turno, podporucznika, generał-adiutanta króla polskiego Augusta III, dziedzica dóbr Targowa Górka, za początek czasu trzyletniej wolności za zagospodarowanie został bowiem przyjęty 11 XI 1749 r. Osada ta określana też "alias (jako) część Sławęcina" albo "Sławęcińskie Olędry" o obszarze 10 hub, czyli włók, powstała na porosłych ponownie dębowym lasem i opustoszałych już w 2 połowie XVI w. gruntach wsi Sławęcin.
Przed lub w 1756 r. założono również na części tej dawnej wsi Sławęcin osadę Mystkowskie Olędry, położoną w parafii Nekla, w 1789 r. pod względem własnościowym należącą wraz z Barszczyzną (Starą i Nową) do dóbr Czerniejewo w powiecie gnieźnieńskim i dlatego też zwaną Czerniejewskimi Mystkowskimi Olędrami. Założonie jej w tym samym czasie potwierdza pośrednio umowa zawarta w Nekli 20 lutego 1756 r. między właścicielem i zapewne założycielem Piotrem Zbyszewskim a ówczesnym plebanem nekielskim ks. Aleksym Błachowiczem (vel Blachowiczem) w sprawie scharakteryzowanych dalej świadczeń mieszkańców tej osady na rzecz proboszczów parafii rzymsko-katolickiej w Nekli, wynikających z faktu jej lokacji na części dawnej opustoszałej wsi Sławęcin, zobowiązanej do nich.
Najpewniej w 1759 r. lub w latach 1759-1761 powstało Zasułtowo Olędry, skoro według niedatowanego przywileju lokacyjnego (prawdopodobnie z ok. 1772-1776) mieszkańcy tej osady mieli płacić czysz na 11 XI od 1766 r. "rachując ekscepcją lat wolnych (czyli z wyłączeniem wolnizny), które już dawno wyszły". Wieś tę na gruntach nazywanychh Zasułtowo Wielkie i Małe w borach i lasach chwalczyckich, czyli faktycznie na obszarze opustoszałej wsi Zasutowo, o średniowiecznej jeszcze metryce, założył Aleksy Lipski, dziedzic dóbr Chwałszyce, Podstolice, Gąsiorowo i Zasułtowo, pułkownik, a następnie generał-adiutant Jego Królewskiej Mości. Na karczunek i zagospodarowanie takich gruntów dawano zwykle w przywilejach lokacyjnych innych wsi olęderski od 7 do 5 lat.
Najprawdopodobniej równocześnie z Zasułtowem Olędry lub niewiele później, w latach ok. 1762-1765, została lokowana przez tego samego założyciela, położona blisko Zasułtowa i należąca do tych samych dóbr osada Laski Olędry. W każdym razie powstały one przed 1775 r., gdyż wymienia je tabela dymów i podymnego powiatu pyzdrskiego z 1775 r.
W 1772 r. nastąpiła lokacja Siedleckich Olędrów, w dobrach i parafii Siedlec. Ich fundatorem był najpewniej Antoni Krzycki, kasztelan krzywiński, dziedzic dóbr Się(d)lca, Iwna, Łęka, Osieka i innych. O roku 1772 jako początku okresu pięcioletniej zapewne wolnizny i zarazem dacie założenie wsi pozwala z kolei pośrednio domniemywać przywilej na budowę młyna w Siedleckich Olędrach, jaki otrzymał 23 czerwca 1772 r. w Siedlcu od wspomnianego Antoniego Krzyckiego młynarz Wojciech Hoffmann. W 1775 r. Siedlecki "Gburskie Olędry..." liczyły 16 dymów.
Przed 1775 r. powstało Gierłatowo Olędry (zwane też, przynajmniej w części, Chłapowskie Olędry, ze względu na przynależność do dóbr Chłapowo), w parafii Nekla, zlokalizowane na miejscu wsi opustoszałej już przed 1571 r. Jako Chłoapowskie Olędry w parafii Nekla wykazuje je bowiem tabela dymów i podymnego powiatu pyzdrskiego z 1775 r., z liczbą 6 dymów.
Przed, a być może i w 1756 (razem z Mystkowskimi Olędrami) i w 1776 r. założone zostały także na części dawnej wsi Sławęcin w parafii Nekla) osady nazywane Barszczyzną (Barczyzną) Starą i Nową. Stanowiąc odrębne przestrzennie i gospodarczo jednostki osadnicze, tworzyły razem jedną gminę administracyjno-sądową i dlatego, otrzymały wspólny finalny przywilej lokacji, 16 lipca 1776 r. w Gułtowach przez ich fundatora - Antoniego Wyssogota Zakrzewskiego, kasztelana lędzkiego, a przedtem santockiego, biechowskiego, krzywińskiego, dziedzica na Gułtowach Małych i Wielkich, Bierzglinie i Barszczyźnie. W 1789 r. osady te należały wraz z Mystkowskimi Olędrami do dóbr Czerniejewo, których właścicielem był wówcza gen. mjr Jan Lipski.
Z wyjątkiem dwóch, względnie trzech osad: Siedleckich Olędrów (i to chyba nie w całości), Nekielskich Olędrów i Lasków Olędrów, założonych na surowym korzeniu, pozostałe sześć osad olęderskich w okolicach Nekli lokowano na miejscu osad istniejących pod tymi samymi nazwami już wcześniej, jeszcze w średniowieczu, a opustoszałych w całości lub w części w końcu XVI i początkach XVII w. Należały do nich, według chronologii pierwszych wzmianek w źródłach: Zasutowo, zwane też Czasołtowo (1397), Sławęcin (1400), Gierłatowo (1419), przy czym, na miejscu tej pierwszej założono dwie osady olęderskie (Zasułtowo i Laski), na obszarze drugiej aż cztery takie osiedla (Góreckie Olędry, Mystkowskie Olędry, Barszczyznę Starą i Nową), a w trzeciej tylko jedną (Chłapowskie Olędry). Natomiast Brzezie-Brzeźno (wzmiankowane po raz pierwszy w 1338 r.) było wsią opustoszałą lub wyrugowaną ze starych polskich mieszkańców zapewne na krótko przed 1749 r., czyli czasem jej zasiedlenia na prawie olęderskim przez sprowadzonych tu Niemców.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Powyższy tekst to fragmenty publikacji Zbigniewa Chodyły - Najstarsze dzieje osad olęderskich w okolicach Nekli w latach 1749-1793, dostępnej również na naszej stronie internetowej w dziale "Do pobrania".