Laski Olędry i Chłapowskie Olędry w dziejach Gierłatowa

Data publikacji, 18-09-2016 Autor, Administrator Ilość wyświetleń, 1816

Laski Olędry i Chłapowskie Olędry w dziejach Gierłatowa

W okresie średniowiecza w północnej części dzisiejszej gminy Nekla istniały wsie: Zasutowo, zwane w różnych okresach Czasołtowo, Zaczułtowo i Zasułtowo (wzm. hist. 1397), Sławęcin (1400), Gierłatowo (1419). Wsie te w wyniku wojen i epidemii opustoszały pod koniec XVI i w XVII wieku. Brak rąk do pracy sprawił, że ziemie nie przynosiły zysku ich właścicielom. Aby przywrócić znaczenie gospodarcze tych miejscowości w drugiej połowie XVIII wieku lokowano na ich terenie osady na prawie (h)olenderskim, zwanym w języku staropolskim prawem olęderskim. Jest to termin prawny, nie etniczny, który przyjął swoją nazwę od holenderskich anabaptystów, sprowadzanych na Żuławy Wiślane w XVI wieku. W późniejszym okresie olędrami nazywano chłopów niemieckich i polskich, którzy meliorowali bagniste tereny i karczowali lasy na otrzymanych do zagospodarowania działkach w zamian za płacenie czynszu za użytkowanie wieczyste ziemi. Osiedlani olędrzy byli ludźmi wolnymi, posiadali wybierany samorząd (sołtys i ławnicy). Wszyscy posiadali równy głos w sprawach wsi. Umowa osadnicza podpisywana była z całą grupą, co gwarantowało solidarne występowanie na zewnątrz ale również solidarne płacenie czynszu właścicielowi ziemi w przypadku jakichkolwiek niepowodzeń poszczególnych rodzin tej społeczności.

W latach 1759-65 Aleksy Lipski, dziedzic dóbr w Podstolicach, Chwalczycach, Gąsiorowie i Zasułtowie założył na opustoszałych terenach lasów chwalczyckich osady: Zasułtowo Olędry i Laski Olędry. W roku 1781, według inwentarza dóbr Podstolice, w Laskach Olędrach mieszkało czterech olędrów z rodzinami. Byli to Marcin (bez podania nazwiska), Stelter, Krzysztof Boga i Krzysztof Libenc. Przed rokiem 1775 w sąsiedztwie Lasków Ol. ulokowano Gierłatowo Olędry, nazywane też Chłapowskimi Olędrami z racji przynależności tych ziem do dóbr w Chłapowie, Współcześnie obie osady wchodzą w skład Gierłatowa. Według pierwszego urzędowego spisu w Polsce (drugi w Europie) w roku 1789 w Gierłatowie było 9 dymów-gospodarstw. W tym 2 karczmy, 6 chat rolników i 1 chata zagrodnicza o 2 gospodarzach. Natomiast w Laskach Ol – 5 dymów, być może na skutek podziału jednego z gospodarstw w drodze spadkobrania.

W wyniku II rozbioru Polski i zajęcia tej części Wielkopolski przez państwo pruskie w 1793 r. wprowadzono administrację pruską. Od 1832 roku w urzędach zaczął obowiązywać język niemiecki. Zmienione zostały nazwy wszystkich osad olęderskich. Określenie Olędry przy nazwie osady zastąpione zostały słowem Hauland, oznaczającym wykarczowane tereny lokowanych osad. Od tej pory były to Laski Hauland i Chlapower Hauland. Pod koniec XIX w. nazwę dzisiejszego Gierłatowa zmieniono na Grünthal.

Administracja pruska nie gwarantowała olędrom swobód i przywilejów obiecanych w przywilejach osadniczych z okresu staropolskiego, również swobód religijnych. Wprowadzane przez państwo pruskie nowe zasady ujednolicenia religii w ramach unii kościołów: luterańskiego i kalwińskiego, budziły sprzeciw staroluteran osiedlonych w okolicach Nekli. Doprowadziło to do konfliktów z duchownymi unijnymi i administracją państwową. Taka sytuacja oraz kilkuletnie susze, a także umiejętne zachęty przedsiębiorców organizujących wyjazdy do dalekiej Australii sprawiły, że kilkanaście rodzin z Nekielskich Olędrów i okolicy zdecydowało się w roku 1846 opuścić swoja ojczyznę, wybierając podróż na koniec świata, dokąd 8 lat wcześniej trafiła duża grupa staroluteran z Klępska koło Sulechowa. Proces emigracji do Australii trwał aż do I wojny światowej.

W taką podróż wybrała się również urodzona 2 II 1840 r. w Chłapowskich Olędrach Caroline Rattey, przyszła żona Friedricha Herbiga, australijskiego imigranta z Zielonej Góry. Przybyła do Australii ze swoimi wujami Erdmannem i Gottfriedem i ich rodzinami 30 listopada 1856 r. na pokładzie żaglowca Vesta. Popłynęła zamiast siostry Henrietty, której wyjazd uniemożliwiła ciężka choroba. W lipcu 1858 r. poślubiła Friedricha Herbiga i zamieszkali w Black Springs (dzisiaj Springton) pod rozłożystym, starym eukaliptusem. Ich nowe mieszkanie stanowiła wydrążona lub wypalona przez Aborygenów przestrzeń w przyziemnej części pnia drzewa. Herbigowie mieszkali w takich warunkach 2 lata, aż do wybudowania nowego, dwuizbowego domu. W tym prowizorycznym mieszkaniu przyszło na świat dwoje, spośród szesnaściorga ich dzieci. U podstawy obwód drzewa wynosi dzisiaj 16 m. Drzewo Herbigów, czyli „Herbig Tree”jest jednym z najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych drzew w Australii. Stanowi atrakcję turystyczną. Zostało wpisane na krajową listę dziedzictwa kulturowego Australii i jest świadectwem trudnego życia pionierów.

Jerzy Osypiuk